W obecnych realiach obrotu gospodarczego przedsiębiorcy niejednokrotnie stykają się z sytuacją nieterminowego wywiązywania się z zobowiązań umownych przez kontrahentów. Opóźnienia we wpływie  należności w najlepszym wypadku mogą spowodować pogorszenie płynności finansowej, zaś       w skrajnych sytuacjach mogą doprowadzić do stanu niewypłacalności i w konsekwencji upadłości. 

Praktyka pokazuje, iż napotkane perturbacje spowodowane przez nierzetelnego kontrahenta mogły mieć mniejszy wpływ na działalność klienta, gdyby przy zawieraniu umowy wykonanie zobowiązań z niej wynikających zostało w odpowiedni sposób zabezpieczone.

Istnieje szeroki wachlarz narzędzi służących do zabezpieczenia zobowiązań umownych, które mogą uchronić przed skutkami zwłoki w zapłacie, a ich dobór zależny jest przede wszystkim od formy prawnej kontrahenta, skali transakcji handlowej, stosunków łączących strony umowy, kosztów ustanowienia, etc.

Współpracując z Kancelarią macie Państwo pewność, iż na bazie bogatego doświadczenia zdobytego przy opiniowaniu licznych kontraktów handlowych radca prawny analizując konkretny stan prawny dobierze najwłaściwsze rozwiązanie oraz przygotuje niezbędne dokumenty do skutecznego ustanowienia zabezpieczenia.

Poniżej przedstawione zostaną najistotniejsze informacje na temat występujących w obrocie gospodarczym sposobów zabezpieczeń. Przy czym zauważyć wypada, iż niekiedy możliwe, a nawet konieczne jest zastosowanie konfiguracji "wielopoziomowego" zabezpieczenia.

Zastaw rejestrowy:

Uregulowania prawne związane z tym rodzajem zabezpieczenia znajdziemy w ustawie z dnia 06 grudnia 1996r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów (tekst jednolity Dz.U. z 2016r. poz. 297).

Do ustanowienia tego zabezpieczenia niezbędne jest po pierwsze zawarcie umowy zastawniczej, której stronami są zastawca (podmiot uprawniony do rozporządzania przedmiotem zastawu) i zastawnik (wierzyciel). Umowa ta pod rygorem nieważności powinna być zawarta na piśmie. Po drugie konieczne jest uzyskanie wpisu do rejestru zastawów.  Wpis zostaje dokonany na podstawie wniosku złożonego we właściwym Sądzie prowadzącym rejestr zastawów.

Zastaw rejestrowy jest stosunkowo popularnym zabezpieczeniem, głównie z uwagi na fakt możliwości pozostawienia przedmiotu zastawu w posiadaniu zastawcy. Co do zasady przedmiotem zastawu mogą być ruchomości oraz zbywalne prawa majątkowe z wyłączeniem praw mogących być przedmiotem hipoteki, wierzytelności na których ustanowiono hipotekę, statków morskich oraz statków w budowie mogących być przedmiotem hipoteki morskiej.

Zatem  zastaw można  ustanowić przykładowo  na samochodzie,  maszynach przemysłowych, udziałach w spółce z o.o., itp.

Oprócz elementów obligatoryjnych wskazanych w art. 3 powołanej ustawy w umowie ważne jest uregulowanie sposobów zaspokojenia wierzyciela. Wśród nich można wskazać przejęcie przedmiotu zastawu na własność przez zastawnika, sprzedaż w drodze przetargu publicznego oraz zaspokojenie z dochodu przedsiębiorca zastawcy.

Z praktycznych wskazówek wskazać tu należy przede wszystkim doniosłość uregulowania sposobu ustalania ceny w chwili zaspokojenia.

Kolejną istotną kwestią, którą należy zasygnalizować jest fakt, iż sprzedaży w drodze przetargu publicznego dokonuje komornik lub notariusz. Szczegółowe zasady sprzedaży określa Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości ws. przeprowadzenia sprzedaży przedmiotu zastawu rejestrowego w drodze przetargu publicznego z dnia 10 marca 2009 (Dz.U. nr 45, poz. 371).

Hipoteka:

Hipoteka jest ograniczonym prawem rzeczowym zabezpieczającym wierzytelność, na mocy którego wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z obciążonego składnika majątku z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi dłużnika. Zaspokojenie wierzyciela następuje według przepisów o sądowym postępowaniu egzekucyjnym (chyba, że z nieruchomości prowadzona jest egzekucja przez administracyjny organ egzekucyjny). Pierwszeństwo zaspokojenia przejawia się w zaszeregowaniu do wyższej kategorii zaspokojenia wg planu podziału sporządzanego dla sumy uzyskanej z egzekucji.

Hipoteka jako ograniczone prawo rzeczowe jest prawem bezwzględnym obowiązującym wobec wszystkich, co wyraża się możliwością egzekwowania z nieruchomości obciążonej bez względu na ewentualne rozporządzenie własnością przez dłużnika. Zmiana właściciela nie powoduje bowiem wygaśnięcia hipoteki (wyjątkiem jest zbycie nieruchomości w trybie egzekucji).

W obrocie gospodarczym mamy do czynienia z następującymi rodzajami hipotek:

- hipoteka umowna,

- hipoteka przymusowa,

- hipoteka ustawowa.

Hipoteka umowna jest najczęściej spotykaną formą ustanowienia hipoteki. Zabezpieczenie to jest powszechnie stosowane przez banki przy udzielaniu kredytów. Stronami umowy są dłużnik hipoteczny oraz wierzyciel hipoteczny. Minimalną treścią umowy o ustanowienie hipoteki jest oznaczenie zabezpieczanej wierzytelności. Uczynić to można wskazując przynajmniej stosunek prawny lub zdarzenie,  z którego wierzytelność ma powstać oraz rodzaju wierzytelności. Wskazać należy również przedmiot hipoteki oraz jej wysokość.

Hipoteka przymusowa jest także często spotykana w obrocie, a jej powstanie nie zależy od woli właściciela, a niejednokrotnie powstaje wręcz wbrew jego woli. Podstawą wpisu hipoteki przymusowej jest    tytuł    wykonawczy   określony  przepisami   o  postępowaniu   egzekucyjnym  (tak   sądowym    jak   i administracyjnym). 

Hipoteka ustawowa w obecnym stanie prawnym nie jest szeroko stosowana. W przeszłości odgrywała dużą rolę w zabezpieczaniu wierzytelności publicznoprawnych. Aktualnie jej powstanie przewidują przepisy art. 1037 § 3 k.p.c. oraz art. 115d § 3 u.p.e.a.

Przedmiotem hipoteki mogą zostać następujące prawa:

- prawo własności nieruchomości,

- prawo użytkowania wieczystego gruntu wraz z budynkami i urządzeniami użytkownika wieczystego,

- spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu,

- wierzytelność zabezpieczona hipoteką,

- udział we współwłasności nieruchomości lub we wspólności użytkowania wieczystego, a także udział

  w spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu.

Poręczenie

Dzięki temu rodzajowi zabezpieczenia wierzyciel zyskuje rozszerzenie kręgu podmiotów odpowiedzialnych za dług. Umową poręczenia bowiem podmiot trzeci zobowiązuje się wobec wierzyciela do wykonania zobowiązania na wypadek, gdyby dłużnik swojego zobowiązania wynikającego ze stosunku podstawowego nie wykonał. Dla skuteczności umowy poręczenia musi być ona sporządzona na piśmie (pod rygorem nieważności). Do zawarcia umowy dochodzi przy udziale wierzyciela oraz poręczyciela, a udział dłużnika nie jest konieczny.

Możliwe jest poręczenie za dług przyszły do wysokości z góry oznaczonej, a bezterminowe poręczenie za dług przyszły może być przed powstaniem długu w każdym czasie odwołane.

Zasadniczo o zakresie zobowiązania poręczyciela rozstrzyga zakres zobowiązania dłużnika, przy czym należy pamiętać, iż czynności prawne pomiędzy wierzycielem a dłużnikiem nie mogą zwiększać zobowiązania poręczyciela.

Jeżeli strony nie umówiły się inaczej odpowiedzialność poręczyciela poczytywana jest odpowiedzialność solidarna (poręczyciel staje się więc współdłużnikiem i nie jest konieczne uprzednie prowadzenie bezskutecznej egzekucji przeciwko dłużnikowi).

Jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem roszczenia wierzyciel powinien niezwłocznie powiadomić o tym poręczyciela.